Drewniany dom w Falenicy przy ulicy Podkowy 9 długo chylił się ku upadkowi. Frontowa piętrowa weranda zniknęła już dawno, pozostał ślad na elewacji w miejscu, gdzie dach werandy łączył się z bryłą budynku oraz resztki podmurówki na ziemi. Konstrukcja traciła stabilność powoli, płaszczyzna elewacji coraz bardziej falowała, jej ruch podkreślały uginające się szalówki. Dom sprawiał wrażenie, że już za chwilę rozsypie się jak domek z kart, ale taki stan trwał i trwał. Nie spalił się, latami ukazywał proces rozkładu, wyeksploatowany, porzucony przez lokatorów razem z książkami, misiami i meblami we wnętrzu, w końcu – w roku 2018 lub 19 – została z niego kupka desek i gruzu.
Nie wiadomo ile miał lat. Na planach z lat 30. XX wieku dom i teren geodeci popisali nazwiskiem ówczesnych właścicieli: małż. Ozdobińscy. Na dość dużej działce narysowano dwa domy, ten duży drewniany z czterema werandami, ewidentnie letniskowy na wynajem, drugi dwukondygnacyjny trochę mniejszy z jedną lub dwiema werandami, w narożu działki oraz dwa mniejsze, zapewne gospodarcze.
Rodzina Ozdobińskich była znacząca w Falenicy, pierwsi pojawili się tu bracia Konstanty i Leonard, synowie Sylwestra i Karoliny Brzeszczyńskiej, urodzeni w Ciemniewku koło Ciechanowa. Konstanty Ozdobiński, urodzony w 1867 roku, przybył tu na pewno jeszcze w wieku XIX – w 1896 roku, wraz z żoną Konstancją z domu Piotrowską przywitali na świecie swoją pierwszą córkę – Janinę. Zerzeńskie księgi metrykalne odnotowały także sześcioro kolejnych, urodzonych w Falenicy, dzieci państwa Ozdobińskich: Mariannę, Gustawa, Zofię, Teodora Franciszka, Karolinę i najmłodszą Stefanię, oraz zawód Konstantego – sklepikarz.
Czy to Konstanty, czy Leonard – nie wiemy bo nie podano imienia – pełnił w Falenicy także funkcję gajowego, a w 1901 roku zajmował się handlem leśnymi działkami pod budowę willi. W ogłoszeniach prasowych, zachęcających do kupna za gotówkę lub na raty podany jest adres warszawskiego biura, które mieściło się na ulicy Chmielnej 17 oraz informacja „na miejscu u gajowego Ozdobińskiego”. Te same dane kontaktowe podawano w ogłoszeniach o wynajmie letnich mieszkań, np. Falenica. Dwa pokoje, kuchnia, weranda, bez mebli, pod „Dębem”, wynajmę chrześcijanom. Las sosnowy. Wiadomość: Ozdobińscy, gajowi, Falenica albo: Falenica. Tanio pokój z kuchnią, 10 minut od stacji, oraz pokój kawalerski przy samej stacji do wynajęcia. Chmielna 17 m.5; tamże szafa używana do sprzedania, od 5-ej do 7-ej. W Falenicy gajowy Ozdobiński.
W 1908 roku w Falenicy powołany został obywatelski komitet działający na rzecz utworzenia w szkoły, w jego składzie znalazł się Ozdobiński, zapewne Konstanty, który pragnął kształcić siódemkę swoich dzieci. Rok później K. Ozdobiński został wybrany do rady zarządzającej Towarzystwa Falenickiej Kasy pożyczkowo-oszczędnościowej.
W 1909 roku zabudowania, należące do Konstantego strawił pożar. Informację o tym zamieścił „Strażak: pismo poświęcone pożarnictwu i sprawom Straży Ogniowych Ochotniczych”, podając jednocześnie wysokość ubezpieczenia majątku – 1740 rubli. Być może fakt ten wpłynął na to, że Ozdobińscy związali swoje późniejsze życie z Ochotniczą Strażą Pożarną, która rozpoczęła swą działalność 7 lat po tym wydarzeniu, w 1916 roku.
W grudniu 1925 roku w Kurjerze Warszawskim zamieszczono obszerny artykuł, w którym autor dokładnie relacjonował zebranie ogólne członków gminy „Letnisko- Falenica”. Najwyraźniej czytelnicy interesowali się zmianami w popularnych wakacyjnie miejscowościach – być może w związku z dokonanym rok wcześniej połączeniem gromad na linii otwockiej w jedną gminę. Na spotkaniu omówiono sprawy finansowe minionego roku, zatwierdzono budżet na następny, powołano delegata gminnego do dozoru szkolnego i wybrano ławników do Sądu Gminnego w Otwocku. Jednym z nich został Konstanty Ozdobiński.
Trzy lata później, w 1928 roku, status społeczny Konstantego wzrósł jeszcze bardziej. Wziął udział w wyborach samorządowych jako kandydat i uzyskał całkiem sporo głosów. Kurjer Warszawy zdał relację z wydarzenia: W niedziele odbyły się wybory członków rady gminnej, wójta i jego zastępcy w letnisku Falenica. Wójtem wybrany jest inż. Jan Szymański, inspektor samorządowy starostwa warszawskiego, zastępcą wójta p. Stefan Wronko, radnymi – ks. Mieczysław Królak (323 gł.), Marian Fuks (213 gł.). dr. Julian Maliniak (243 gł.). Ignacy Stabholz (470 gł.). Abraham Grinberg (240 gł.). Beniamin Pezdal (238 gł.). Jan Szałas (182 gł.). Konstanty Ozdobiński (181 gł.). prof. Antoni Haczvński (221 gł.). Józef Bleche (261 gł.). Chaim Frydman (221 gł.) i Alojzy Piotrowski (217 gł.).
Konstanty angażował się w różne inicjatywy lokalne przez całe życie, należał do grupy mieszkańców, która zainicjowała budowę kościoła w Falenicy.
Brat Konstantego Leonard, miał posiadłość w Falenicy przy ulicy Wesołej (dziś Ochocza) nazwaną Willą Natalin, być może na cześć żony – Natalii Emilii. Na terenie, obejmującym ponad 5,5 tys. metrów kwadratowych, wybudował pięć drewnianych parterowych budynków letniskowych i jeden gospodarczy. Zapewne wakacyjny wynajem był źródłem dochodów rodziny, ale nie jedynym. Leonard Ozdobiński zajmował się handlem, w 1915 roku, wspólnie z Eugeniuszem Zaleskim, Franciszkiem Maciejewskim, Feliksem Kuźmińskim, Janem Przeździeckim, Edwardem Leśkiewiczem i Franciszkiem Milewskim, należał do Zarządu Stowarzyszenia Spożywczego, prowadzącego sklep całej falenickiej kooperatywy.
Zajmowała go też działalność społeczna. W lutym 1918 roku, a więc jeszcze przed uzyskaniem przez Polskę niepodległości, jako przedstawiciel gminy Zagóźdź, brał udział w zjeździe członków Warszawskiej Powiatowej Komisji Szacunkowej Rejestracji Strat Wojennych. Podczas zgromadzenia podsumowano dwuletnią pracę komisji gminnych i jej efekty – uzyskane odszkodowania dla osób, które najbardziej ucierpiały podczas Wielkiej Wojny. W notatce prasowej podkreślano, że członkowie komisji pełnią swe obowiązki honorowo, bez wynagrodzenia.
Leonard zmarł dość młodo, miesiąc po wspomnianym zjeździe, w marcu 1918 roku, a notatka-nekrolog w gazecie „Zorza” rzuca dodatkowe światło na jego osobę:
Ś. p. Leonard Ozdobiński, Członek Zarządu T-wa pożyczkowo-wkładowego i Falenickiego Towarzystwa Rolniczego zmarł w Falenicy wskutek zarażenia się tyfusem plamistym. Nieboszczyk znany był jako człowiek prawy i uczynny. Od roku ś. p. Ozdobiński był czynnym członkiem Zjednoczenia Ludowego, szczerym przyjacielem naszego pisma. Zmarł w 42 roku życia, osierociwszy żonę, której na tym miejscu przesyłamy wyrazy współczucia.
Żona Natalia wyszła ponownie za mąż za mieszkańca Falenicy, właściciela działki leżącej nieopodal Willi Natalin, Podgórskiego. W 1934 roku nieruchomość Natalii została wystawiona na licytację, jej zapowiedź zawierającą dokładny opis budynków, zamieściła Gazeta Polska.
W spisie pracowników gminnych w 1934 roku pojawia się dwóch przedstawicieli rodziny: Sołtys Falenicy, Konstanty Ozdobiński, ur. 1870. rzym-kat, wykszt. poczatkowe, właściciel willi, oraz Gustaw Ozdobiński, syn Konstantego, pracownik referatu Elektrowni, zamieszkały w Falenicy przy ulicy Berka Joselewicza 42. Która z ulic tak się nazywała? Według Jadwigi Dobrzyńskiej to dzisiejsza ulica Bystrzycka dużo wcześniej nosiła imię polsko-żydowskiego bojownika, ale jeszcze przed wojną została zmieniona na Długą. Na mapie Bema zaznaczono działkę z domem Gustawa, na rogu z dzisiejszą Oliwkową.
Ozdobińscy byli przede wszystkim strażakami – w Falenicy ochotnicza straż powstała jako pierwsza na linii w 1916 roku i skupiała grono obywateli, działających na rzecz bezpieczeństwa w miasteczku, gdzie drewniane domy stanowiły większość zabudowy. Najwyższy rangą był mjr poż. Teodor Ozdobiński, syn Konstantego, urodzony w 1903 roku. Przez 23 lata był Komendantem Straży Pożarnych powiatu warszawskiego. Informacje o nim pojawiają się w dokumentach wielu Ochotniczych Straży: w Ożarowie, Józefowie, Świdrach Małych, Otwocku, Legionowie. Jako komendant uczestniczył w powoływaniu i formowaniu jednostek ochotniczych na całym podległym mu terenie, pomagał rozwiązywać konflikty, nadzorował szkolenia. W Ożarowie, „na przełomie roku 1939/40 starszy instruktor powiatowy dh. Teodor Ozdobiński utworzył z zaufanych strażaków komórkę Związku Walki Zbrojnej, która następnie weszła w skład Armii Krajowej Batalionu Ożarowskiego pod nazwą Folwark Ryniewo.”
Zmarł nagle we wrześniu 1949 roku podczas inspekcji kursu pożarniczego na Śląsku. Pochowano go na falenickim cmentarzu w Aleksandrowie. Teodor Ozdobiński odznaczony został m.in. Złotym Medalem Zasługi, Krzyżem za dzielność i Odwagę.
Jadwiga Dobrzyńska w książce „Falenica moja miłość” wspomina także Helenę Ozdobińską, żonę Teodora, nauczycielkę prowadzącą także podczas II Wojny Światowej tajne komplety. Helena pod pseudonimem „Kaśka” czynnie działała w ruchu oporu na terenie Falenicy.
W Ochotniczej Straży Pożarnej działał także Gustaw Ozdobiński, w trudnym okresie okupacji niemieckiej pełnił funkcję naczelnika OSP w Falenicy.
Drewniany dom przy ulicy Podkowy 9, materialny ślad przedwojennych działań rodziny Ozdobińskich, nie istnieje. Warto pamiętać o osobach które wniosły znaczący wkład w rozwój Falenicy.
Dziękuję bardzo pani Grażynie Kalinowskiej, prawnuczce siostry Konstantego – Marianny, za niezwykle cenne informacje, dzięki którym mogłam uzupełnić opowieść o falenickiej gałęzi rodziny Ozdobińskich.
Lidia Głażewska Dańko, fot. 2014
Źródła:
– Plany Bema, ok. 1934 r, Starostwo Powiatowe w Otwocku, Wydział Geodezji i Kartografii.
– „Zorza”, R.53, nr 12, 23 marca 1918 roku
– Kurjer Warszawski, R.81, nr 167, 1901; R.81, nr 145, 1901; 1915;
R. 108, nr 153, 4 czerwca 1928 r.
– AP-Warszawa, Oddział w Otwocku, Akta gminy Letnisko Falenica, j.12
– Gazeta Polska, R V, nr 256, 16 września 1933, s.7
– Metryki urodzin, gmina Zagóźdź
– Barbara Wizimirska. „Rola józefowskiego proboszcza ks. Mieczysława Królaka w utworzeniu parafii w Falenicy”, Rocznik Józefowski, t. 3
– Jadwiga Dobrzyńska Falenica moja miłość po raz drugi, 1996
– Archiwum OSP Józefów i Świdry Małe
– http://www.osp-ozarow.pl/historia.html
Subiektywna podróż po Linii Otwockiej 